Radyoloji

Radyoloji çeşitli tıbbi cihazların yardımı ile birçok hastalığın teşhis edildiği bir bölümdür. Radyoloji bölümünde kullanılan cihazlar;

X ışını ile çalışan tıbbi cihazlar (Hamilelikte zararlı olabilir)

Röntgen (X- Ray)

Kemik ve akciğer hastalıklarının teşhisinde en sık kullanılan cihazdır.

X ışını kullanılır.

Mamografi

Meme hastalıklarının teşhisinde sıklıkla kullanılır.

40 yaşından sonra tarama aracı olarak da tercih edilir.

X ışını kullanılır

Kemik Dansitometri

Osteoporozun teşhisinde sıklıkla kullanılır. Kemik yoğunluğunu ölçer.

X ışını kullanılır.

Bilgisayarlı Tomografi (BT),

Tüm vücudun hastalıklarının teşhis edilmesinde kullanılır.

Vücudun kesitsel görüntüsü çıkarılır.

X ışını kullanılır.

Anjiografi = DSA = Dijital subtraksiyon anjiografi = Kateter anjiografi

Damar hastalıklarının teşhis edilmesinde kullanılır.

Damar hastalıklarının tedavisi de anjiografi cihazı ile yapılır.

Damar içerisine girmek için çeşitli ekipmanlar kullanılır, Damar içerisinde ilaç verilerek damar görünür hale getirilir.

X ışını kullanır.

Ses Dalgaları ile çalışan cihazlar

Ultrasonografi

Karın için organlarının hastalığının teihisinde en sık kullanılan tibbi cihaz.

Hamilelik takibinde de kullanılır, zararı yoktur.

Renkli Doppler Ultrasonografi

Damar hastalıklarının tanısında kullanılır.

Bir çok organın kanlanması da değerlendirilir.

Hamilelikte de kullanılır.

Radyofrekans dalgaları ile çalışan cihazlar

MRG (Manyetik Rezonans Görüntüleme)

Tüm vücut yapılarının özellikle beyin ve kas-ligament yapıların hastalıklarının teşhis edilmesinde kullanılır.

Bunun dışında karın organlarında da yaygın olarak kullanılır.

Damar hastalıklarının gösterilmesinde MR anjiografi sık başvurulan bir yöntemdir.

Vücutta yabancı cisim bulunan durumlarda kullanılması sakıncalı olabilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve Teknik Bilgiler

Bilgisayarlı tomografi x-ışını kullanılarak vücudun incelenen bölgesinin kesitsel görüntüsünü (önden arkaya-coronal; yukarıdan aşağıya-axial; sağdan sola-sagittal) oluşturmaya yönelik radyolojik teşhis yöntemidir. İnceleme sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında hareket etmeksizin yatar. Masa manuel ya da uzaktan kumanda ile cihazın ''gantry'' adı verilen açıklığına sokulur. Cihaz bir bilgisayara bağlıdır. X-ışını kaynağı incelenecek hasta etrafında 360 derecelik bir dönüş hareketi gerçekleştirirken oyuk ya da ''gantry'' boyunca dizilmiş dedektörler tarafından x-ışını demetinin vücudu geçen kısmı saptanarak elde edilen veriler bir bilgisayar tarafından işlenir. Sonuçta dokuların birbiri ardı sıra kesitsel görüntüleri oluşturulur. Oluşturulan görüntüler bilgisayar ekranından izlenebilir. Ayrıca görüntüler filme aktarılabileceği gibi gerektiğinde tekrar bilgisayar ekranına getirmek üzere optik diskte depolanabilir. Bilgisayarlı tomografi diğer x-ışın incelemelerine göre bazı avantajlara sahiptir. Özellikle organların, yumuşak doku ve kemiklerin şekil ve yerleşimini oldukça net gösterir. Ayrıca BT incelemeleri doktorlara basit bir kist (İçinde sıvı veya yarı sıvı madde bulunan etrafı çevrili kese şeklinde oluşum) ve solid tümör (bir kısım hücrelerin süratle çoğalması nedeniyle oluşan doku kitlesi, ur.) ayırıcı tanısında yardımcı olarak hastalıkların daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Daha önemlisi, BT direkt grafilerden çok daha ayrıntılı görüntüler oluşturarak kanserlerin yayılımının değerlendirilmesinde yardımcı olur. Kanser yayılımı hakkında elde edilecek bilgiler doktorları kansere yönelik uygulanacak tedavi konusunda yönlendirerek kemoterapi, radyoterapi, cerrahi tedavi veya bunların belirli kombinasyonlarının kullanılıp kullanılmayacağıyla ilgili karar vermelerinde yardımcı olur. Böylece sağlam dokular, birçok faydaları olmakla birlikte ciddi yan etkileri olabilecek tedavi yöntemlerinin gereksiz müdahalelerinden korunmuş olur. BT, direkt grafilerle gösterilemeyen vücudun beyin gibi birçok kesiminin değerlendirilebilmesini mümkün kılmıştır. Ayrıca diğer görüntüleme yöntemlerinden daha erken ve doğru şekilde birçok hastalığın teşhisini sağlamıştır. Hastalıklar erken teşhis edildiğinde daha iyi tedavi edildiklerinden, BT bu üstün özellikleriyle doktorların birçok hayat kurtarmasına yardımcı olmuştur.

İnceleme Rahatsızlık Verici mi? Herhangi Bir Tehlikesi Var mı?

İncelemenin kendisi tamamen ağrısızdır. İnceleme sırasında hastadan BT cihazının masasında hiç hareket etmeksizin yatması istenir. Yapılacak incelemenin türüne bağlı olarak hastaya kol damarlarından kontrast madde enjekte edilebileceği gibi kontrast madde içmesi de istenebilir. İncelemenin bu kısmı hasta için biraz rahatsızlık verici olabilir. Kontrast maddeler iyot içerdiği için bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Hastanın inceleme öncesinde teknisyen ya da radyoloğa bu tür maddelere karşı daha önce alerjik bir reaksiyon gösterip göstermediğini ve eğer varsa başka maddelere karşı alerjisini bildirmesi gerekir. Hastaya daha önceden yapılmış bir BT incelemesinde, İVP olarak adlandırılan böbrek incelemesinde veya kalp ve damarların anjiyografi olarak da adlandırılan kateterizasyonunda kontrast madde verilmiş olabilir. BT cihazları X ışınlarını kullanır. Hastanın güvenliği için en iyi şekilde dizayn edilmiş olup inceleme sırasında maruz kalınan radyasyon miktarı gerekli en az düzeyde olacak şekilde imal edilmiştir. X ışınları anne karnında gelişmekte olan fetusa zarar verebileceğinden inceleme hazırlığına başlamadan evvel hasta hamilelik şüphesi varsa bu konuda doktora veya teknisyene bilgi vermelidir.

İncelemeye Hazırlık İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir?

İncelemenin Yapılacağı Gün

İnceleme gününde randevu saatinden 4 saat önce başlamak üzere katı gıda yenmemelidir. Bununla birlikte kahve, çay, fazla katı olmayan çorbalar ve meyve suyu çok fazla olmamak kaydıyla içilebilir. Katı gıda alımının sınırlanması birçok tıbbi işlem öncesinde hastanın güvenliği için alınan bir önlemdir.

İncelemenin Yapılacağı Oda

Hastaneye randevu saatinden en az 15 dakika önce gelmelidir. Bu hastanedeki kayıt işlemlerinin yapılabilmesi için gerekli zamanı sağlayacaktır. Eğer abdomen (karın) ya da pelvis bölgesinin (leğen kemiği bölgesi) BT incelemesi yapılacaksa randevu saatinden 1 saat 15 dakika önce hastaneye gelinmelidir. Hastadan, bağırsakları daha net göstererek radyoloğun filmleri daha iyi değerlendirmesini sağlayacak bir sıvı olan oral kontrast madde içmesi istenir. Hastada düşünülen ön tanılara ve yapılması istenen incelemeye bağlı olarak randevu saatinden çok daha önce de kontrast madde içmesi istenebilir. BT teknisyeni hastaya kendini tanıtarak işlem hakkında bilgi verir ve hastanın muhtemel sorularını yanıtlayarak rahatlamasına yardımcı olur. İncelenecek beden bölgesine bağlı olarak vücuttaki metal objelerin çıkarılması istenebilir. Daha sonra hastaya önlük giydirilir.

İnceleme Sırasında Neler Olur?

Teknisyen hastayı incelemenin yapılacağı odaya götürerek yapılacak incelemeye göre hastanın sırt üstü veya yüz üstü masaya yatmasını sağlar. Hastanın rahat etmesi önemlidir, çünkü inceleme süresince hastanın hareket etmemesi gerekir. BT incelemeleri hastaların tıbbi problemlerine ve incelenecek vücut kısmına göre farklılıklar gösterir. Hastalığın teşhisi için incelemenin nasıl yapılması gerektiğine radyolog karar verir. Örneğin eğer batın bölgesi incelenecekse göğüs alt kısmından pelvis üst kısmına kadar olan kesim taranacaktır. Böyle bir inceleme süresince sizden görüntülerin bulanık çıkmaması için belli aralıklarla nefesinizi tutmanız istenecektir. Makine işlem süresince bazı sesler çıkarır. Hastanın üstünde yattığı masa her bir görüntü oluştuktan sonra bir miktar hareket edecektir. Ayrıca teknisyen ya da makine tarafından nefes tutup vermeyle ilgili hastaya sinyal verilecektir. Kimi incelemelerde işlem öncesinde veya sırasında doktor veya teknisyen tarafından kontrast madde enjeksiyonu yapılabilir. Bu radyoloğun görüntüleri daha iyi değerlendirmesini sağlayacaktır. Eğer işlem sırasında veya enjeksiyon sonrasında hasta bir rahatsızlık hissederse bunu teknisyene veya doktora bildirmelidir. Tüm BT personeli hastalara en iyi hizmeti verecek şekilde eğitilmiş olup bu konuda gerekli sertifikalara sahiptirler.

Bir Bilgisayarlı Tomografi İncelemesi Ne Kadar Sürer?

İncelemeler hastalarının klinik bulguları göz önüne alınarak her bir hasta için ayrı ayrı planlanır. Bundan dolayı yapılan BT incelemesi daha önce yaptırmış olduğunuz bir BT incelemesinden farklıysa ya da inceleme sonunda ek görüntüler alma ihtiyacı duyulmuşsa endişelenmemek gerekir. Başlangıcından bitimine kadar çekim süresi ortalama 15 dakikadır.

İnceleme Bitiminde Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Radyolog incelemesi yapılan kişinin hastalığıyla ilgili bir sonuca varmasını sağlayacak yeterli bilgiyi elde ettikten sonra inceleme sona erdirilir ve hasta evine gidebilir. İncelemeden sonra herhangi bir kısıtlama olmaksızın normal günlük aktivitelerine devam edebilir.

İncelemeler Nasıl Değerlendirilir?

İncelemeler vücudun hangi kısmıyla ilgiliyse o konuda uzmanlaşmış radyolog doktorlar tarafından değerlendirilir ve daha sonra yazılı bir rapora dönüştürülerek hastaya teslim edilir. Eğer başka sorularınız varsa incelemenizi yapacak olan doktorlar ve teknisyenlerden gerekli bilgileri alabilirsiniz. İncelemenin nasıl yapıldığı konusunda gerekli bilgileri vererek size yardımcı olmaktan büyük mutluluk duyacaklardır.

BT'nin Sıklıkla Kullanıldığı Alanlar

KBB Alanında Hangi Durumlarda Kullanılır: CT diğer branşlarda olduğu gibi KBB alanında da sık başvurulur. En sık şu durumlarda kullanılır:

Sinüs ve Burun İçi Hastalıkları: Başta kronik sinüzit olmak üzere her türlü sinüs hastalığında ve burun içindeki et büyümesi, tümör gibi durumlarda bilgisayarlı tomografi en faydalı tetkik yöntemidir. Sinüsler karmaşık bir yapıya sahiptir ve muayene ile bir dereceye kadar bilgi edinilir. Ancak CT ile sinüslerin tümünün anatomik yapısı, çok önemli bir bölüm olan burun içine açılan delikleri, burun içindeki et büyümeleri ve tümörler çok ayrıntılı bir şekilde görülürler. Sinüzit için çekildiğinde kontrast madde verilmesi gerekmez ancak tümör için çekiliyorsa gerekebilir.

Orta ve İç Kulak Hastalıkları: Orta kulaktaki kronik iltihapların ne kadar yayıldığı, orta kulaktaki kemikçikleri ne kadar erittiği ve orta kulak yapıları hakkında bilgi verir. Özellikle kronik orta kulak iltihapları için bir ameliyat düşünülüyorsa CT çektirmekte fayda vardır. Bazı işitme kayıplarında iç kulakla ilgili tümör ya da buna benzer hastalıklar akla gelir. Bu gibi durumlarda manyetik rezonans (MR) daha uygunsa da bazen CT çekilir.

Boyundaki Kitleler: KBB uzmanları için teşhis koymakta en çok zorlanılan konulardan biri de boyundaki kitlelerin (şişliklerin) ne olduğunun anlaşılmasıdır. CT bu gibi durumlarda çok önemli bilgiler veren ve bazen teşhis koyduran bir yöntemdir.

Geniz, Yutak ve Gırtlağın Tümör ya da Diğer Hastalıkları: CT ile kesitsel tarzda görüntüler alınabildiği için bu bölgelerin tümörlerinin yayılımı ya da diğer hastalıkları konusunda bilgiler alınır ve buna göre ameliyat planlanır.

Bilgisayarlı Tomografi (CT) ve Çeşitleri

Klasik Bilgisayarlı Tomografi

Bilgisayarlı tomografide x ışınları veren bir tüp ile bu ışınları tutan dedektörler bulunur. Hasta ise bu ikisinin ortasındadır. Böylece x ışınları hastanın içinden geçtikten sonra dedektörler tarafından tutulur. Vücudun dokularının atomik yoğunlukları farklı farklı olduğundan her bir dokunun tuttuğu x ışını farklı olur ve böylece doku görüntüleri oluşturulur. Tüp ve dedektörler hasta etrafında 360 derece dönerek vücudun o bölümünün kesitini görüntülerler. Klasik tomografide bir kesitin görüntüsü alındıktan sonra masa biraz ileri doğru hareket ederek bir sonraki kesit alınır. Bu yöntemle inceleme hem zaman alıcıdır hem de solunum hareketlerine aşırı duyarlıdır, bundan dolayı da kalp damar incelemeleri için uygun değildir.

Spiral Bilgisayarlı Tomografi

Bu güçlüğü yenmek için son yıllarda spiral bilgisayarlı tomografiler (Spiral CT) çıkarılmıştır. Burada ise tüp ve dedektörler hasta etrafında sürekli dönerken, hastanın yattığı masa önceden belirlenmiş bir hızda sürekli hareket eder (Resim 2). Hastaya göre bu hareket spiral şeklinde olduğu için de spiral BT adını almıştır. Bununla incelemeler çok kısa sürelerde yapılabilir hale gelmiştir. Ancak bu da hareketli bir organ olan kalbin görüntülenmesi için yeterli olmamıştır.

Çok Kesitli (Multi-Slice) Tomografi

Bunun üzerine çok kesitli (multi-slice) spiral BT'ler (MSCT) çıkarılmıştır (Resim 3). Bu tomografilerde daha ince ve birden fazla sıra halinde dedektör bulunur. Son teknolojik ilerlemeler ile tüp hareketi de hızlandırılmıştır. Önceleri 4 sıra halinde olan dedektörler, daha sonra 16 sıra haline getirilmiş, son çıkanlarda ise 64 sıralı olanları yapılmıştır. Böylelikle görüntülerin çözünürlüğü artmış ve 20 saniyenin altında nefes tutmayla yapılabilir hale gelmiştir.

Çok Kesitli (Multi-Slice) Bilgisayarlı Tomografinin Avantajları

Damar hastalığı hakkında bilgi veren, hasta için zahmetli olmayan bir tanı yöntemidir.

İşlem süresi kısadır, bir nefes tutma süresinde yapılabilir.

Çok Kesitli (Multi-Slice) Bilgisayarlı Tomografinin Dezavantajları

Aritmili hastalarda tanı değeri düşüktür (Özellikle atrial fibrilasyonda).

Hastanın nefesini 20 sn kadar tutması gerekir. Ancak 64 sıralı olanlarda bu süre oldukça kısalmıştır.

Radyasyona maruz kalması sakıncalı olanlarda (gebe vb) yapılamaz.

Yüksek kalp hızlarında (dakikada 70'in üzeri) tanı değeri düşer, kalp hızının düşürülmesi gerekir.

Koroner damarlarda yüksek yoğunluklu oluşumlar (kalsiyum -kireç-, stent, klips vb) olduğu durumlarda tanı değeri düşer.

Hastanın aldığı radyasyon dozu klasik anjiyografiye göre az değildir.

Hastaya yine klasik anjiyografide olduğu gibi kontrast madde (opak madde) verilir. Dolayısı ile bu maddeye alerjisi olanlarda veya verilmesinde sakınca olan hastalarda (böbrek yetmezliği gibi) dikkatli olunmalıdır.

Doppler Cihazı ve Teknik Bilgiler

Renkli Doppler Ultrasonografi

Sesin hareket eden yapılardan yansırken frekans değişikliği göstermesi temeline dayanan bu yöntem ile damarsal yapılardaki akım incelenir. Akım bilgisi, akımın transdusere olan ve yönü ve hızına göre renklendirilip, B-Mod denilen gri skaladaki damar görüntüsünün içine yerleştirilirse renkli Doppler görüntüleme elde edilir. Grafik şeklinde Doppler spektrumu kullanılarak akım hızları ölçülür, akım tipleri saptanır. (Avusturyalı fizikçi ve matematikçi Christian Doppler). Doppler incelemelerinde hedef alınan hareketli cisimler kırmızı kan hücreleri yani alyuvarlardır.

Doppler Ultrasonografi ile hangi incelemeler yapılır?

Arteriyel (atardamar) ve venöz, (toplardamar) yapıların incelenmesinde (örneğin boyun damarları-karotis ve vertebral arterler,ekstremite-kol, bacak -arter-venleri, böbrek arterleri, karaciğer ve portal sistem vb); skrotumda varikosel araştırmasında; meme, testis, tiroid, paratiroid, lenf bezleri ve yumuşak doku gibi yüzeyel yapılar ile parankimal organlarda oluşan tümoral ve iltihabi oluşumların damarlanmasının incelenmesinde kullanılır. Damarsal yapılarda tıkanıklığı, venöz kapak yetmezliğini, renal arter stenozunu saptanmasını sağlar. Gebelikte 20.haftadan itibaren umbilikal arterde ve fetal organlarda yapılan Doppler incelemeleri fetusta gelişme geriliği veya fetal distress olup olmadığı hakkında bilgi verir. Jinekolojik tümörlerde transvaginal olarak yapılan Doppler incelemesi tümörün iyi veya kötü huylu olup olmadığı hakkında bilgi verir. Ektopik gebelik (dış gebelik), over torsiyonu hakkında bilgi verir. Transplante organlarda perfüzyonun değerlendirilmesini sağlar. Logic 7, üst seviye premium sistem sonografi cihazıdır. Kodlama teknolojisi ile B-flow ve Color-Power Doppler sonografi incelemeleri yapılmaktadır. Bu teknoloji; sensitivitede belirgin artışı, istenmeyen sinyal komponentlerinin giderilmesini ve böylece görüntü kalitesinin en üst seviyede olmasını sağlar. Coded Harmonik özelliği ile yüksek frekanslar kullanılarak daha ayrıntılı ve kontrast rezolüsyonu daha iyi olan görüntüler elde edilmektedir.

Otomatik doku optimizasyonu ile B-Mod ve Doppler çalışmalarında en uygun ve kaliteli görüntüyü sağlar. LCD renkli dokunmatik ekranı ile set up ve kontrol menülerine ulaşım kolaylığı vardır. Virtual konveks özelliği ile lineer probla yapılan incelemelerde konveks alan oluşturulur. Böylece görüntünün tümü aynı alana sığdırılarak doğru ölçümler yapılabilir.

Matrix Lineer probu (M12L) ile 7-10-12-14 MHz aralığında inceleme yapılmakta ve böylece özellikle meme-tiroid-testis-yüzeyel doku ve vasküler incelemelerde optimum görüntü sağlanmaktadır. E8C ve 3.5C probları da multifrekans özelliğini taşımakta olup geniş uygulama alanına sahiptir. Raw data görüntü oluşturma, arşivleme ve post-proses ölçüm-analiz yapma özelliği vardır. Entegre DVD yazıcı ve geniş hard disk imaj arşiv kapasitesi ile raporlama ve arşivleme yapılabilmektedir. Doppler Ultrasonografi Çekimine Gelirken Dikkat Edilmesi

Gereken Durumlar Nelerdir?

İncelemeye gelmeden önce randevu alınması ve bu aşamada incelemenin tipine göre hazırlık gerektiren bir durum varsa öğrenilmesi gerekir. Örneğin Renal arter Doppler US'da; gelmeden önce 3 gün gaz giderici ilaç kullanılır ve 12 saatlik açlık gerekir. İncelemeye gelirken rahat kıyafetler giyilmelidir. Doktorunuzun yazdığı istem kâğıdını ve varsa önceden yaptırdığınız tetkikleri getirmeniz, incelemeyi yapan Radyoloji uzmanına tanısında yardımcı olacaktır.

Gebelik Haftası Triozmi TaramaTestinde Ultrasonografi'nin Yeri Nedir?

Birinci trimester tarama testinde ultrasonografi ile fetusun ense kalınlığı (nukal translusensi) ölçümü yapılmaktadır. Fetus baş-popo mesafesi (CRL ölçümü) 45-82 mm arasında olan, 11-14 hafta arasındaki gebelikler incelemeye alınmaktadır. Ultrasonografi ile CRL ve ense kalınlığı ölçümleri yapılır. Doppler US ile fetal kalp, umbilikal kord ve duktus venosus incelemeleri yapılır. Nasal bone (burun kemiği), fetal kranium, vertebral kolon, mide, karın duvarı, ekstremiteler incelenir.

Ultrasonografik incelemeden sonra gebeden kan alınarak kanda PAPP-A ve Beta HCG ölçümleri yapılır. Bütün bu ölçümler, FMF'in (Fetal Medicine Foundation) sağladığı bu teste özel bir yazılım programında değerlendirilerek fetusun kromozomal anomali risk oranı hesaplanır.

Dopplerin Çeşitleri

Damarlar içindeki akım ultrasonografide iki türlü gösterilebilir. Birincisi normal ultrason görüntüsü üzerinde damarların rekli olarak gösterilmesi (renkli doppler), ikincisi ise akımın normal görüntünün dışında bir grafik olarak (spektral doppler) gösterilmesidir. Bu grafikler akım eğrileri olarak adlandırılır ve her damar için farklı özellikler taşır. Renkli doppler modunda proba doğru olan ve probdan uzaklaşan akımlar kırmızı ve mavi renkler ile ekrana yansır. Bu görüntü elde edildikten ve ilgili damar saptandıktan sonra odak bu damar üzerine uygulanmak suretiyle aynı anda spektral doppler incelemesi de yapılarak kan akım hızları ve bu akıma karşı damarda ortaya çıkan direnç ile ilgili matematiksel ölçümler yapılabilir.